All state information in Marathi – भारत हा जगातील सातवा सर्वात मोठा देश व जगातील दुसरा सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला देश आहे. ही जगातील सर्वात मोठी लोकशाही सुद्धा आहे. यात २९ राज्ये आणि ७ केंद्रशासित प्रदेश आहेत.
भारताच्या किनारपट्टीची लांबी ७,५१७ किलोमीटर आहे, त्यापैकी ५,४२३ किलोमीटर द्वीपकल्पी असून २,०९४ किलोमीटर अंदमान, निकोबार आणि लक्षद्वीप बेटांच्या साखळ्यांचे आहेत.
मुख्य भूमीच्या किनारपट्टीसह भारताच्या संरचनेत 43% वाळूचे समुद्रकिनारे, 36% मडफ्लॅट्स, 10% दलदलीचे किनारे आणि 11% खडकाळ किनारे यांचा समावेश आहे.
ढोबळमानाने भारत पूर्व भारत, पश्चिम भारत, उत्तर भारत, दक्षिण भारत, ईशान्य भारत आणि मध्य भारत या सहा प्रमुख क्षेत्रांमध्ये विभागला गेला आहे.
भारतातील पहिली जनगणना १८७२ मध्ये ब्रिटिश राजवटीत करण्यात आली आणि १९४७ मध्ये दर १० वर्षांनी एकदा लोकसंख्येची गणना केली जाते. स्वातंत्र्यानंतरची पहिली जनगणना १९५१ मध्ये झाली.
इतक्या मोठ्या देशाबद्दल सर्व काही लक्षात ठेवणे इतके सोपे नाही. परंतु स्पर्धा परीक्षां मध्ये बऱ्याचदा या संबंधित प्रश्न विचारले जातात. म्हणून आज आम्ही तुम्हाला भारतीय राज्ये आणि त्यांच्या राजधान्यांशी (All state information in Marathi) संबंधित काही महत्त्वाचे घटक सांगत आहोत जे भविष्यात आपल्याला उपयोगी पडतील.
हे सुद्धा वाचा – चिया बियाण्यांचे फायदे
राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांची यादी (प्रदेशनिहाय)
राज्य / केंद्र शासित प्रदेश लोकसंख्या ( 2011 च्या जनगणना अनुसार)
| राज्य / केंद्र शासित प्रदेश – लोकसंख्या | ||
| 1. | उत्तर प्रदेश | 199,812,341 |
| 2 | महाराष्ट्र | 112,374,333 |
| 3 | बिहार | 104,099,452 |
| 4 | पश्चिम बंगाल | 91,276,115 |
| 5 | आंध्र प्रदेश | 84,580,777 |
| 6 | मध्य प्रदेश | 72,626,809 |
| 7 | तमिलनाडु | 72,147,030 |
| 8 | राजस्थान | 68,548,437 |
| 9 | कर्नाटक | 61,095,297 |
| 10 | गुजरात | 60,439,692 |
| 11 | ओडिशा | 41,974,218 |
| 12 | केरल | 33,406,061 |
| 13 | झारखंड | 32,988,134 |
| 14 | असम | 31,205,576 |
| 15 | पंजाब | 27,743,338 |
| 16 | छत्तीसगढ़ | 25,545,198 |
| 17 | हरियाणा | 25,351,462 |
| 18 | दिल्ली | 16,787,941 |
| 19 | जम्मू और कश्मीर | 12,541,302 |
| 20 | उत्तराखंड | 10,086,292 |
| 21 | हिमाचल प्रदेश | 6,864,602 |
| 22 | त्रिपुरा | 3,673,917 |
| 23 | मेघालय | 2,966,889 |
| 24 | मणिपुर | 2,855,794 |
| 25 | नगालैंड | 1,978,502 |
| 26 | गोवा | 1,458,545 |
| 27 | अरुणाचल प्रदेश | 1,383,727 |
| 28 | पुडुचेरी | 1,247,953 |
| 29 | मिजोरम | 1,097,206 |
| 30 | चंडीगढ़ | 1,055,450 |
| 31 | सिक्किम | 610,577 |
| 32 | अंडमान व नोकोबार द्वीप समूह | 380,581 |
| 33 | दादरा और नगर हवेली | 343,709 |
| 34 | दमन और दीव | 243,247 |
| 35 | लक्षद्वीप | 64,473 |
भारतीय राज्ये आणि त्यांच्या राजधान्या
1. आंध्र प्रदेश – अमरावती
पूर्वी या राज्याची राजधानी हैदराबाद होती. या राज्याची नवीन राजधानी अमरावतीचे भूमिपूजन २०१५ मध्ये करण्यात आले जे २०२४ पर्यंत तयार होईल. या शहरात ५० मीटर व्यासाचा आणि २७ मीटर उंचीचा देशातील सर्वात मोठा स्तूप बांधण्याची योजना आहे.
2. अरुणाचल प्रदेश – इटानगर
20 एप्रिल 1974 पासून इटानगर हि या राज्याची राजधानी आहे. हे देशाच्या ईशान्य भागातील सर्वात मोठे राज्य आहे.
3. आसाम – दिसपुर
पूर्वी आसामची राजधानी शिलाँग होती, पण १९७२ मध्ये डिसपूरला आसाम ची राजधानी बनवण्यात आले. दिसपूर हे गुवाहाटीचे उपनगर आहे, त्यामुळे गुवाहाटीला च आसामची राजधानी मानण्याची चुकीची चूक लोक अनेकदा करतात.
4. बिहार-पाटणा
पाटणा हे बिहारचे सर्वात मोठे शहर आहे. लोकसंख्येनुसार हे देशातील १९ वे सर्वात मोठे शहर आहे. १९१२ मध्ये इंग्रजांनी या शहराला बिहार आणि ओडिशाची राजधानी बनवली. ओडिशा १९३५ मध्ये स्वतंत्र राज्य बनले. पाटणा शहरातील चंपारण भागातच महात्मा गांधींनी सत्याग्रह चळवळ सुरू केली होती.
हे सुद्धा वाचा – मराठी कोडी व उत्तरे
5. छत्तीसगड- अटल नगर (नया रायपूर)
२१ ऑगस्ट २०१८ रोजी या राज्याच्या राजधानी च अटलबिहारी नगर असे नामकरण करण्याची घोषणा करण्यात आली. भारतरत्न अटलबिहारी वाजपेयी यांच्या सन्मानार्थ हे केल गेलं. पूर्वी या राज्याची राजधानी रायपूर होती. या शहराचा पाया ९ व्या शतकात रचला गेला.
६. गोवा-पणजी
भारताला १९४७ मध्ये स्वातंत्र्य मिळाले, पण गोव्याला १९६१ मध्ये मिळाले. हे राज्य आधी पोर्तुगीजांच्या ताब्यात होते पण १९६१ मध्ये भारतीय लष्कराने या राज्याला पोर्तुगीजां पासून मुक्त केले.
पहिले हे राज्य केंद्रशासित प्रदेश म्हणून देशात सामील झाले होते. परंतु १९८७ मध्ये त्याला राज्य म्हणून मान्यता देण्यात आली. तेव्हापासून पणजी त्याची राजधानी आहे.
7. गुजरात- गांधी नगर
१९६० मध्ये मुंबई महाराष्ट्र आणि गुजरात या दोन भागांत विभागले गेले. अहमदाबाद पूर्वी गुजरातची राजधानी होती. पण नंतर गांधीनगरला गुजरातची राजधानी बनवण्यात आले. राष्ट्रपिता महात्मा गांधीजीयांच्या सन्मानार्थ हे केले गेले.
8. हरियाणा- चंदीगड
चंडीगडला येथील देवी चंडी देवीचे नाव देण्यात आले आहे. जिथे या राज्या ची पायाभरणी झाली होती . ही पंजाबची राजधानीही आहे.
१९४८ मध्ये भारत-पाकिस्तानच्या फाळणीनंतर भारताच्या वाट्याला आलेल्या चंदिगढ ला पूर्व पंजाबची राजधानी म्हणून घोषित करण्यात आले.
9. हिमाचल प्रदेश- शिमला/धर्मशाला
जम्मू-काश्मीरनंतर दोन राजधानी असलेले हे देशातील दुसरे राज्य आहे. २०१७ मध्ये धर्मशाळा शहराला या राज्याची हिवाळी राजधानी म्हणून घोषित करण्यात आले. या राज्याची उन्हाळी राजधानी शिमला आहे.
धर्मशाळा हे तिबतीयन धार्मिक गुरू दलाई लामा यांचे मूळ गाव आहे.
10. जम्मू और कश्मीर- जम्मू/श्रीनगर
2017 पर्यंत जम्मू-काश्मीर हे दोन राजधानी असलेले देशातील एकमेव राज्य होते. हिवाळ्यात याची राजधानी श्रीनगर आणि उन्हाळ्यात जम्मू असते. येथील उच्च न्यायालय सुद्धा हिवाळा आणि उन्हाळ्यात जम्मू आणि हिवाळ्यात श्रीनगर येथे शिफ्ट होते.
11. झारखंड- रांची
झारखंडमध्ये 40 टक्के खनिजे आणि 29 टक्के कोळसा आहे. हे जगातील सर्वात मोठ्या खनिज क्षेत्रांपैकी एक आहे. स्वयंपाकाचा कोळसा, युरेनियम आणि पायराइट तयार होणारे हे देशातील एकमेव राज्य आहे.
12. कर्नाटक- बेंगलुरू
स्वातंत्र्यानंतर या राज्याचे नाव म्हैसूर होते आणि त्याची राजधानी बंगळुरू होती. १९५६ मध्ये त्याचे कर्नाटक असे नामकरण करण्यात आले.
बेंगळुरू हे शहर सिलिकॉन व्हॅली म्हणूनही ओळखले जाते. इस्रो, विप्रो आणि इन्फोसिस सारख्या देशातील अग्रगण्य तांत्रिक संस्थांचे मुख्यालय याच शहरात आहे.
13. केरल-तिरुवनंतपुरम
तिरुअनंतपुरम पूर्वी त्रिवेंद्रम म्हणून ओळखले जात होते. हे सात टेकड्यांवर वसलेले शहर आहे. याला थिरू-अनंत-पुरम असेही म्हणतात, ज्याचा अर्थ लॉर्ड इन्फिनिटीचे घर आहे.
१४. मध्य प्रदेश- भोपाळ
भोपाळची स्थापना राजा भोज यांनी ११ व्या शतकात केली. तेव्हा त्याला भोजपाल असं नाव देण्यात आलं होत. जे नंतर भोपाळ असं झालं.
भोपाळ तलाव हा मानवाने बांधलेला देशातील सर्वात जुना तलाव आहे. येथे अनेक तलाव आहेत, म्हणून हे तलावांचे शहर म्हणूनही ओळखले जाते.
15. महाराष्ट्र- मुंबई
१९९५ पर्यंत मुंबईला बॉम्बे म्हटले जायचे. याला देशाची फायनान्शियल, कमर्शियल आणि एंटरटेनमेंट कॅपिटल म्हणूनही ओळखले जाते. ग्लोबल फायनान्शियल फ्लो च्या सर्वे मध्ये हे जगातील पहिल्या दहा सर्वोत्तम शहरांपैकी एक शहर आहे.
16. मणिपुर- इम्फ़ाल
इम्फालची IIma Keithel बाजारपेठ ही आशियातील सर्वात मोठी बाजारपेठ आहे.
मणिपुरीत Ima म्हणजे आई आणि Keithal चा अर्थ बाजारपेठ असा होतो. म्हणूनच त्याला ‘मदर्स मार्केट’ असेही म्हणतात.
हि ५०० वर्ष जुनी बाजारपेठ असून केवळ विवाहित महिलां द्वारे चालवली जाते..
17. मेघालय- शिलॉन्ग
१९७२ मध्ये मेघालय राज्याची स्थापना झाल्यानंतर शिलाँग ही त्याची राजधानी बनली. ब्रिटिश राजवटीत आसामचा तो भाग होता आणि राजधानी होती. हे देशातील एकमेव हिल स्टेशन आहे जिथे सर्व दिशांनी पोहोचता येते.
18. मिज़ोरम- आईज़ोल
आयझॉल ही या राज्याची व्यावसायिक आणि सांस्कृतिक राजधानीदे खील आहे. हे या राज्यातील सर्वात मोठे शहर आहे. येथेच मिझोराम विधानसभाही अस्तित्वात आहे.
19. नागालैंड- कोहिमा
कोहिमा ही अंगामी नागा जमातीची भूमी आहे. या शहराला इंग्रजांनी हे नाव दिले होते.
इंग्रजांना या राज्याचं नाव बोलता येत न्हवता म्हणून त्यांनी येथे सापडलेल्या केहवी फुलाच्या नावावरून या शहराचे नाव ठेवले. पूर्वी हे शहर कोहिमा को थिगोमा म्हणून ओळखल जात असे.
20. ओडिशा- भुवनेश्वर
पहिले ओडिशा ची राजधानी कटक होती, ज्याला १९४८ भुवनेश्वरने बदललं. भुवनेश्वरला ‘टेम्पल सिटी ऑफ इंडिया’ म्हणूनही ओळखले जाते.
21. पंजाब- चंडीगढ़
हा केंद्रशासित प्रदेश १९६६ मध्ये स्थापन झाला. त्यानंतर चंदिगढ या शहराला पंजाब आणि हरियाणाची संयुक्त राजधानी म्हणून घोषित करण्यात आले.
22. सिक्किम- गंगटोक
गंगटोक हा तिबेटी शब्द आहे, ज्याचा अर्थ पर्वताच्या माथ्यावर आहे. बौद्ध धर्माशी संबंधित अनेक मठ आणि देवस्थाने या शहरात आहेत. त्यामुळे या शहराला तिबेटी बौद्ध संस्कृतीचे केंद्र म्हणूनही ओळखले जाते.
23. राजस्थान-जयपुर
जयपूर हे देशातील पहिले नियोजित शहर आहे. हे १८ व्या शतकात महाराजा सवाई जयसिंग द्वितीय यांनी बांधले होते.
जयपूरला राजस्थानचे गुलाबी शहर म्हणूनही ओळखले जाते. याचे कारण म्हणजे येथील बहुतेक गुलाबी रंगाच्या इमारती.
24. तमिलनाडु- चेन्नई
चेन्नई पूर्वी मद्रास पटणम म्हणून ओळखला जात होता. हे सुमारे ४०० वर्षे जुने शहर आहे. चेन्नई कॉर्पोरेशनची स्थापना १६८८ मध्ये झाली जी या देशातील सर्वात जुनी नगरपालिका आहे.
25. तेलंगाना- हैदराबाद
२ जून २०१४ रोजी तेलंगणा हे देशातील २९ वे राज्य बनले. त्याची राजधानी हैदराबाद आहे. यापूर्वी ही आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा या दोन्ही प्रदेशांची राजधानी होती. आंध्र प्रदेशने २०१५ मध्ये आपली राजधानी अमरावती च्या निर्मितीची घोषणा केली होती.
26. त्रिपुरा- अगरतला
अगरतला दोन शब्द जोडून तयार केलेला शब्द आहे. अगर – एक प्रकारचे झाड ज्यातून परफ्यूम बनवले जाते आणि तला- एक स्टोअरहाऊस.
२०११ च्या जनगणनेनुसार येथील साक्षरतेचे प्रमाण ९३.८ टक्के आहे, जे राष्ट्रीय साक्षरता दरापेक्षा खूप जास्त आहे.
27. उत्तर प्रदेश- लखनऊ
लखनौला नवाबांचे शहर म्हणूनही ओळखले जाते. याला पूर्व भारताचे सुवर्ण शहर आणि शिराज-ए-हिंद म्हणूनही ओळखले जात असे. हे शहर १८५७ च्या उठावाचे केंद्र होते.
२८. उत्तराखंड- देहरादून
डेहराडून हे देशातील सर्वात जुन्या शहरांपैकी एक आहे. महाभारत आणि रामायण यांसारख्या पौराणिक ग्रंथांमध्येही या शहराचा उल्लेख आहे.
या शहराला गुरू द्रोणाचे घर असेही म्हणतात. सेंट्रल ब्रेल प्रेस ही देशातील सर्वात मोठी ब्रेल बुक उत्पादक कंपनी याच शहरात आहे.
29. पश्चिम बंगाल- कोलकाता
१९११ पर्यंत कोलकाता देशाची राजधानी होती, पूर्वी या शहराला कलकत्ता असे नाव होते. २०११ मध्ये त्याचे नाव बदलून कोलकाता ठेवण्यात आले.
या शहरात आशियातील सर्वात मोठे जगातील दुसरे सर्वात मोठे तारामंडल आहे, ज्याच नाव बिर्ला तारांगण आहे.
हे सुद्धा वाचा – बुध ग्रहा ची संपूर्ण माहिती
केंद्रशासित प्रदेश
1. अंदमान आणि निकोबार बेटे – पोर्ट ब्लेअर
अंदमानचे Dermochelys Coriacea हे समुद्री कासवांचे सर्वात मोठे घर असल्याचे म्हटले जाते. २० रुपयांच्या नोटेवरील नैसर्गिक दृश्य या बेटावरील आहे. येथेच भारताचा एकमेव सक्रिय ज्वालामुखी अस्तित्वात आहे.
2. दादरा नगर हवेली – सिल्वासा
१९६१ मध्ये या केंद्रशासित प्रदेशाची स्थापना झाली जे देशाच्या पश्चिम किनाऱ्यावर वसले आहे. दादरा गुजरातमध्ये असून नगर हवेली महाराष्ट्र आणि गुजरातच्या सीमेवर आहे.
१७७९ पर्यंत पोर्तुगीजांचे यावर राज्य होते. १९५४ मध्ये हे प्रदेश तो भारताचा भाग बनले. सिल्वासा येथील डफनी तलावाला पश्चिमेकडील काश्मीर म्हणतात.
३. दमन आणि दीव-दमन
१९ डिसेंबर १९६१ रोजी हे प्रदेश देशाचा एक भाग बनले. १९८७ पर्यंत ते गोव्याचा भाग होता आणि २०२० मध्ये दमन आणि दीव यांना केंद्रशासित प्रदेश म्हणून घोषित करण्यात आले.
४. लक्षद्वीप-कवरट्टी
कावरट्टी हा देशातील एक महत्त्वाचा नौदल तळ आहे जिथे INS Deeprakashak तैनात आहे. २०१२ मध्ये INS दीपरक्षक सुरू करण्यात आले.
5. चंदीगड- चंदीगड
हा केंद्रशासित प्रदेश १९६६ मध्ये स्थापन झाला. त्यानंतर पंजाब आणि हरियाणाची संयुक्त राजधानी म्हणून घोषित त्याला करण्यात आले.
६. दिल्ली- दिल्ली
दिल्ली ही देशाची राजधानी तसेच केंद्रशासित प्रदेश आहे. १९९१ मध्ये राज्यघटना बदलून दिल्ली शहराला केंद्रशासित प्रदेश वरून राष्ट्रीय राजधानी करण्यात आली.
७. पुद्दुचेरी- पाँडिचेरी
पूर्वी हे पाँडिचेरी म्हणून ओळखले जात असे. २००६ मध्ये त्याचे पुद्दुचेरी असे नामकरण करण्यात आले. येथे १६ ऑगस्ट रोजी स्वातंत्र्य दिन साजरा केला जातो. याला ‘व्हाईट टाऊन’ असेही म्हणतात.
