सूर्यमालेतील आठ ग्रहांपैकी सर्वात लहान आणि सूर्याच्या सर्वात जवळ असलेला बुध (Mercury Planet) हा पृथ्वीवरून दिसणारा एक ग्रह आहे.
सूर्याच्या अत्यंत जवळ असल्यामुळे बुध ग्रहाची माहिती गोळा करणे नेहमीच कठीण राहिले आहे.
या लेखा मध्ये तुम्हाला (Mercury Planet Information In Marathi) बुध ग्रहाची खगोलीय स्थिती, भौतिकशास्त्राची वैशिष्ट्ये, रचना इत्यादींविषयी संपूर्ण माहिती मिळेल.
बुध ग्रहाची खगोलीय आणि कक्षीय स्थिती
बुधाचे सूर्यापासून अंतर : सरासरी ५७६ दशलक्ष किलोमीटर.
बुध आपल्या कक्षेत सूर्यापासून जास्तीत जास्त ६९,८१६,९०० किलोमीटर आणि किमान ४६,००१,२०० किलोमीटर वर प्रवास करतो.
पृथ्वीपासून चे अंतर : सरासरी अंतर २३०.७१ दशलक्ष किलोमीटर.
सूर्याभोवती प्रदक्षिणा घालण्यासाठी लागणारा वेळ : बुध ग्रह ८८ दिवसांत ४७.८७ किमी/से.च्या वेगाने सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करतो.
(Mercury Planet in Marathi) – बुध हा अतिशय संथ ग्रह आहे ज्याला आपल्या कक्षेत एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी पृथ्वीच्या ५९ दिवसांचा कालावधी लागतो. याचा अर्थ बुध ग्रहावर एक दिवस पृथ्वीच्या ५९ दिवसांच्या बरोबरीचा आहे.
बुध ग्रहा ला स्वतःचा नैसर्गिक चंद्र किंवा उपग्रह नाही आहे.
हे सुद्धा वाचा – E Shram Card Benefits Marathi ( ई-श्रम कार्ड योजनेचे फायदे )
बुधाची भौतिक आणि संरचनात्मक वैशिष्ट्ये
व्यास आणि त्रिज्या : बुध ग्रहाचा सरासरी व्यास ४८८० किमी असून त्याची सरासरी त्रिज्या २,४३९.७±१.० किमी आहे.
क्षेत्र : ७.४८×१०७ चौरस कि.मी.
खंड (खंड): ६.०८३×१०१० किमी३
मास (मास) : ३.३०२२×१०२३ किलो
घनता (घनता): 5.427 ग्रॅम/सेमी3
तापमान
सूर्याच्या अतिशय जवळ असल्यामुळे बुध ग्रहाचे तापमान खूप जास्त असते. या ग्रहावरील तापमान ४८०’से – १७०’से. दरम्यान राहते.
अतिशय नगण्य वातावरण असल्यामुळे रात्री आणि ध्रुवीय प्रदेशांवर त्याचे तापमान -१७०’से. पर्यंत खाली जाते.
बुध ग्रहाच्या ध्रुवीय प्रदेशांवर घन स्वरूपात पाणी असल्याचे पुरावेही सापडले आहेत.
गुरुत्वाकर्षण
बुधाचे गुरुत्वाकर्षण खूप कमकुवत आहे आणि ते पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षण शक्तीच्या केवळ ३८% आहे. म्हणजेच जर तुमचे वजन पृथ्वीवर १०० किलो असेल, तर तुमचे वजन बुधावर फक्त ३८ किलो असेल.
पृष्ठभाग आणि वातावरणीय रचना
बुध हा पृथ्वी, शुक्र आणि मंगळ प्रमाणेच एक कठीण पृष्ठभागा असलेला ग्रह आहे. या ग्रहाचा पृष्ठभाग वेगवेगळ्या प्रकारच्या खडकांनी बनलेला आहे. त्याच्या पृष्ठभागावर मोठे मोठे खड्डे आहेत, कदाचित उल्कापिंडांच्या (लघुग्रह) धडकांमुळे. यातील अनेक खड्डे खूप मोठे, लांब आणि शेकडो किलोमीटर लांबी चे व ३ किमी पेक्षा सुद्धा जास्त खोल आहेत.
बुध ग्रहाचे अंतरंग सिलिकेट आणि धातूपासून बनलेले आहे. सर्वात आतील भागाला कोअर, मधल्या भागाला मॅन्टल आणि बाहेरील भागाला क्रस्ट म्हणतात.
बुध ग्रहाचा सर्वात मध्यवर्ती भाग असलेल्या गाभ्याचा व्यास सुमारे ३६००-३८०० किलोमीटर असून मेंटल नावाच्या मधल्या थराची जाडी ६०० किमी असल्याचे शास्त्रज्ञांनी केलेल्या संशोधनातून दिसून आले आहे.
बुधाच्या सर्वोच्च थराच्या कवचाची जाडी केवळ १०० किमी इतकीच आहे.
बुध हा पृथ्वीनंतर सौरमालेतील सर्वात घन आणि कठीण ग्रह आहे. त्याची घनता ५.४२७ ग्रॅम/सेमी आहे³ जी पृथ्वीपेक्षा थोडी कमी आहे.
बुध पृथ्वीपेक्षा आकाराने सुमारे २६ पट लहान आहे तरीही त्याची घनता पृथ्वीच्या जवळपास समान आहे.
याची अनेक कारणे आहेत जसे की बुधाचा मध्यवर्ती गाभा त्याच्या वरच्या भागापेक्षा खूप जाड आणि मजबूत आहे व उच्च वर्गीय धातू/धातूच्या पदार्थाने बनलेला आहे.
वातावरण
सूर्याच्या सान्निध्यामुळे बुधाचे वातावरण अतिशय कमकुवत आहे, तसेच ते अत्यंत उष्ण असल्यामुळे वातावरण कायमस्वरूपी स्थिर राहू शकत नाही आणि त्यामुळेच त्याचे कण अंतराळात उडत असतात.
बुध ग्रहा च्या वातावरणात खालील घटक असतात:
42% ऑक्सिजन
29% सोडियम
22% हायड्रोजन
6% हेलियम
0.5% पोटॅशियम नायट्रोजन, कार्बन डायऑक्साइड, निऑन, बाष्प इत्यादी इतर घटक.
जर आपण बुधावरील ऑक्सिजन ची टक्केवारी पाहून जीवनाच्या शक्यतांचा विचार करत असाल तर हे अशक्य आहे. बुधावरील वातावरण अतिशय कमकुवत असून सूर्यापासून येणाऱ्या किरणोत्सर्गाचे प्रमाण खूप जास्त असते, ज्यामुळे या ग्रहावरील जीवनाच्या शक्यता पूर्णपणे नष्ट होतात.
बुधाचे ऐतिहासिक आणि पौराणिक संबंध
-
- पृथ्वीवरून बुध ग्रह दिसत असल्याने लोकांना याची खूप आधी पासून माहिती होती. इ.स.पू.५००० च्या आधीपासूनच लोकांना बुध ग्रहाबद्दल माहिती होती.
- रोमन कथांमध्ये हा व्यापार आणि प्रवासाचा ग्रह मानला जात असे. अंतराळात जलद गतीने फिरत असल्यामुळे ग्रीक रहस्य कथांमध्ये दूत देवता म्हणूनही याला ओळखले जात होते.
- याला सूर्यास्त आणि सूर्योदयाचा तारा असेही म्हटले जात असे कारण हा ग्रह फक्त सकाळी आणि संध्याकाळी दिसत असे.
- ग्रीक खगोलशास्त्रज्ञांना माहित होते की शुक्र आणि बुध पृथ्वीभोवती नव्हे तर सूर्याभोवती गोल गोल फिरतात.
बुध ग्रहाशी संबंधित अंतराळ मोहिमा
आधुनिक अंतराळ शास्त्रज्ञ नेहमीच बुधाबद्दल जाणून घेण्यासाठी प्रयत्नशील असतात. सूर्य खूप जवळ असल्याने आणि गुरुत्वाकर्षण प्रभावाखाली असल्याने बुध ग्रहावर कोणत्याही प्रकारचे अंतराळयान पाठविणे नेहमीच कठीण राहिले आहे.
बुधाच्या कक्षेत पोहोचणारे पहिले मानवनिर्मित अंतराळयान मरीनर १० होते. मरीनर-१० ने १९७४ आणि १९७५ मध्ये दोनवेळा बुधाला प्रदक्षिणा घातली. मरीनर-१० ने बुधाची उच्च रिझोल्यूशन छायाचित्रे घेतली आणि पृथ्वीवर पाठवली.
२००८ मध्ये नासाने आपले दुसरे मर्क्युरी मिशन मेसेंजर सुरू केले, जे बुधाच्या पृष्ठभागापासून केवळ २०० किमी अंतरावर कक्षेत ठेवण्यात आले. मेसेंजर मिशनच्या मदतीने बुधाचे मॅपिंग करून त्याच्या वातावरणाचा अभ्यास करण्यात यश मिळाले आहे.
२०१८ मध्ये युरोपियन स्पेस एजन्सी (ईएसए) आणि जपान स्पेस एजन्सीने (जेएएक्सए) बुध ग्रहा साठी BepiColombo हि अंतराळ मोहीम सुरू केली होती. हे अंतराळ यान २०२५ पर्यंत बुधापर्यंत पोहोचेल.
बुध ग्रहाशी संबंधित काही रोचक तथ्ये
-
- बुधाच्या पृष्ठभागावरून सूर्याला बघितल्यास तो पृथ्वीवरून दिसण्याच्या तुलनेत तिप्पट मोठा दिसतो.
- बुध हा सौरमालेतील सर्वात लहान ग्रह आहे. पूर्वी प्लूटो (प्लूटो) बुधापेक्षा लहान होता, पण आता प्लूटोला ग्रहांच्या श्रेणीतून वगळण्यात आले आहे. शनीच्या चंद्रटायटन आणि गुरूचा उपग्रह जेनिमेड यांच्यापेक्षाहि बुध आकाराने लहान आहे.
- बुधाचे नाव रोमन पौराणिक कथांच्या एका देवाच्या नावावरून ठेवले आहे परंतु याची सुरुवात कधी झ्हाली याबद्दल कोणतीही माहिती नाही.
- बुधाचा प्रदक्षिणा मार्ग सौरमालेतील सर्वात लंबवर्तुळाकार आहे. प्रदक्षिणा मार्गातील बुध ते सूर्य हे कमाल आणि किमान अंतर हि इतर ग्रहांच्या तुलनेतही सर्वाधिक आहे.
- बुधाच्या पृष्ठभागावरून सूर्याला बघितल्यास तो पृथ्वीवरून दिसण्याच्या तुलनेत तिप्पट मोठा दिसतो.
मला आशा आहे की मित्रांनो, या लेखात तुम्हाला बुध ग्रहाबद्दल संपूर्ण माहिती (Mercury Planet Information In Hindi) भेटली असेल.
आपल्याला कोणतीही अडचण होऊ नये म्हणून आम्ही हा लेख सोप्या भाषेत लिहिण्याचा प्रयत्न केला आहे.