आज देशात अनेक गरीब आणि निराधार लोक आहेत जे गरिबी आणि अत्याचाराला बळी पडत आहेत, तर आजच्या युगात जिथे माणुसकी उरली नाही तिथे NGO संस्था आपल्या फायद्याचा विचार न करता काम करणाऱ्या देवदूतापेक्षा कमी नाही.
आजच्या या लेखात आपण NGO म्हणजे काय त्या कशा कार्य करतात याची संपूर्ण माहिती घेणार आहोत.
NGO चा मराठीत अर्थ – NGO Meaning in marathi
एनजीओचे संक्षिप्त रूप “Non Governmental Organization” म्हणजे गैर-सरकारी संस्था. एनजीओ अशा संस्था आहेत ज्या सरकारचा भाग नाहीत. ते सामान्यतः सरकारी नियंत्रणापासून स्वतंत्र असतात आणि कोणत्याही राजकीय पक्षाशी संलग्न नसतात
समाजाचे कल्याण हे या स्वयंसेवी संस्थेचे मुख्य उद्दिष्ट आहे. ही एक अशी संस्था आहे जी कोणीही चालवू शकते. NGO हि संकल्पना सर्वप्रथम अमेरिकेत उदयास आली कारण अमेरिकेत अशी अनेक सामाजिक कामे केली जातात जी सरकार व्यतिरिक्त या संस्थांद्वारे केली जातात.
NGO म्हणजे काय?
NGO म्हणजे गैर-सरकारी संस्था जी खाजगी संस्था आहे. एनजीओच्या माध्यमातून लोकांना मदत करून सामाजिक कार्य केले जाते, ज्यामध्ये विधवा महिलांसाठी घरे बांधणे, गरीब अनाथ मुलांना शिकवणे, महिलांचे संरक्षण इत्यादी अनेक प्रकारची कामे केली जातात. या संघटनेत सरकारची काहीच भूमिका नसते.
शासनाच्या कोणत्याही हस्तक्षेपाशिवाय ते समाजाच्या हितासाठी विविध प्रकारची कामे करतात. दरवर्षी २७ फेब्रुवारी रोजी जागतिक NGO दिवस साजरा केला जातो.
एनजीओ महत्वाचे का आहेत? – Why are NGOs important?
स्वयंसेवी संस्था समाजात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ते सरकारी सेवांमधील पोकळी भरून काढण्यास मदत करतात.
स्वयंसेवी संस्था करत असलेल्या कामाची काही उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- गरजू लोकांना अन्न, निवारा आणि वैद्यकीय सेवा प्रदान करणे
- मानवी हक्क आणि सामाजिक न्यायासाठी लढणे
- पर्यावरणाचे रक्षण करणे
- शांतता आणि संघर्ष निराकरण प्रोत्साहन
- गरजू लोकांना शिक्षण देणे
- संशोधन करणे
- महत्त्वाच्या मुद्द्यांबद्दल समाजात जागरुकता वाढवणे
NGO चे प्रकार – Types of NGOs in Marathi
भारतात दोन मुख्य प्रकारच्या NGO आहेत: सरकारी नोंदणीकृत NGO आणि गैर-सरकारी नोंदणीकृत NGO.
सरकारी नोंदणीकृत NGO
सरकारी नोंदणीकृत NGO म्हणजे ज्यांची सरकारकडे नोंदणी झाली आहे. ते सरकारी नियमांच्या अधीन आहेत आणि त्यांनी काही नियम आणि प्रक्रियांचे पालन करावे लागते. सरकारी नोंदणीकृत स्वयंसेवी संस्था सरकारी निधी मिळवू शकतात आणि सरकारी संसाधनांचा उपयोग करू शकतात.
सरकारी नोंदणीकृत NGO भारतात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ते शिक्षण, आरोग्यसेवा आणि समाजकल्याण यासारख्या विविध सेवा प्रदान करतात. सरकारी नोंदणीकृत स्वयंसेवी संस्था सामाजिक आणि आर्थिक विकासाला चालना देण्यासाठी महत्वपूर्ण भूमिका बजावत असतात.
भारतातील काही सर्वात प्रसिद्ध सरकारी नोंदणीकृत एनजीओंमध्ये खालील संस्था समाविष्ट आहे –
- रेड क्रॉस
- साल्व्हेशन आर्मी
- रोटरी क्लब
- लायन्स क्लब
- वायएमसीए
- YWCA
अशासकीय नोंदणीकृत NGO
अशासकीय नोंदणीकृत NGO म्हणजे ज्यांची सरकारकडे नोंदणी झालेली नाही. ते सरकारी नियमांच्या अधीन नाहीत आणि स्वतंत्रपणे कार्य करतात. गैर-सरकारी नोंदणीकृत NGO सरकारी निधी प्राप्त करू शकत नाहीत, परंतु तरीही ते सरकारी संसाधनांचा उपयोग करू शकतात..
गैर-सरकारी नोंदणीकृत NGO देखील भारतात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. या संस्था सहसा गरीब, अपंग आणि वृद्ध यांसारख्या उपेक्षित गटांना सेवा प्रदान करण्यावर लक्ष केंद्रित करतात. तसेच या स्वयंसेवी संस्था मानवी हक्क, पर्यावरण संरक्षण आणि लैंगिक समानता यासारख्या महत्त्वाच्या मुद्द्यांवर जागरूकता वाढविण्यात देखील मदत करतात.
भारतातील काही सर्वात प्रसिद्ध अशासकीय नोंदणीकृत एनजीओमध्ये खालील संस्था समाविष्ट आहे:
- Greenpeace
- Amnesty International
- Human Rights Watch
- Oxfam
- Save the Children
- CARE
स्वयंसेवी संस्थांचे कार्य – Activities of NGOs in Marathi
समाज सेवा
एनजीओ गरजू लोकांना सामाजिक सेवा देतात. यामध्ये अन्न, निवारा, कपडे, वैद्यकीय सेवा आणि इतर गरजा पुरवल्या जाऊ शकतात. एनजीओ लोकांना कठीण परिस्थितीचा सामना करण्यास मदत करण्यासाठी समुपदेशन आणि इतर समर्थन सेवा देखील प्रदान करतात.
समुदाय विकास
स्वयंसेवी संस्था समाजातील लोकांचे जीवन सुधारण्यासाठी कार्य करतात. यामध्ये स्वच्छ पाणी, स्वच्छता आणि इतर पायाभूत सुविधा पुरवणे समाविष्ट असू शकते. आर्थिक विकास आणि सामाजिक समावेशनाला चालना देण्यासाठी स्वयंसेवी संस्था देखील कार्य करतात.
आपत्ती मदतकार्य
स्वयंसेवी संस्था नैसर्गिक आपत्ती आणि इतर आपत्कालीन परिस्थितीत प्रभावित लोकांना मदत करतात. यामध्ये अन्न, पाणी, निवारा, वैद्यकीय सेवा आणि इतर सहाय्य प्रदान करणे समाविष्ट असू शकते. एनजीओ देखील आपत्तीनंतर लोकांचे जीवन पुनर्निर्माण करण्यात मदत करण्यासाठी कार्य करतात.
आरोग्य सेवा
एनजीओ गरजू लोकांना आरोग्य सेवा देतात. यामध्ये प्रतिबंधात्मक काळजी प्रदान करणे समाविष्ट असू शकते, जसे की लसीकरण आणि आरोग्य शिक्षण. स्वयंसेवी संस्था एचआयव्ही/एड्स, मलेरिया आणि क्षयरोग यांसारख्या रोगांवर उपचार देखील देतात.
पर्यावरण संरक्षण
एनजीओ पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी काम करतात. यामध्ये प्रदूषण कमी करणे, नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करणे आणि लुप्त होत चाललेल्या प्रजातींचे संरक्षण करणे यांचा समावेश असू शकतो. स्वयंसेवी संस्था पर्यावरणविषयक समस्यांबाबत जागरूकता निर्माण करण्याचे सुद्धा काम करतात.
स्वयंसेवी संस्थांसमोरील आव्हाने – Challenges Faced by NGOs in Marathi
निधीची कमतरता
स्वयंसेवी संस्थांसमोरील सर्वात मोठे आव्हान म्हणजे निधीची कमतरता. NGO त्यांच्या कामासाठी निधी देण्यासाठी व्यक्ती, प्रतिष्ठान आणि सरकार यांच्या देणग्यांवर अवलंबून असतात. तथापि, निधी जमा करणे कठीण असू शकते आणि स्वयंसेवी संस्थांना अनेकदा मर्यादित संसाधनांसाठी इतर संस्थांशी स्पर्धा करावी लागते.
सरकारी मदतीचा अभाव
स्वयंसेवी संस्थांसमोरील आणखी एक आव्हान म्हणजे सरकारी मदतीचा अभाव. निधी आणि कायदेशीर संरक्षण देऊन स्वयंसेवी संस्थांच्या कार्याला पाठिंबा देण्यासाठी सरकार महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतात. तथापि, सर्व सरकारे स्वयंसेवी संस्थांना समर्थन देत नाहीत आणि काही सरकारे त्यांच्या कार्यांवर सक्रियपणे निर्बंध घालू शकतात.
भ्रष्टाचार
भ्रष्टाचार हे स्वयंसेवी संस्थांसमोरील मोठे आव्हान आहे. भ्रष्टाचार लाचखोरी, खंडणी आणि घराणेशाही यांसारखे अनेक प्रकारे होऊ शकतात. भ्रष्टाचारामुळे स्वयंसेवी संस्थांना प्रभावीपणे काम करणे कठीण होते आणि भ्रष्टाचार मुले निधीचा गैरवापर देखील होऊ शकतो.
Red tape
अत्याधिक नियम, कागदपत्रे आणि आवश्यक परवानग्या किंवा मंजूरी मिळविण्यात होणारा विलंब यामुळे NGO चा अनेक वेळ, ऊर्जा खर्च होते. नोंदणी करणे, अहवाल देणे आणि कायदेशीर आवश्यकतांचे पालन करणे यासाठी एनजीओना अनेकदा गुंतागुंतीच्या प्रक्रियेचा सामना करावा लागतो.
स्वयंसेवी संस्थांसमोरील ही काही आव्हाने आहेत. या आव्हानांना न जुमानता स्वयंसेवी संस्था समाजात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत. ते गरजू लोकांना अत्यावश्यक सेवा देतात आणि समाजातील लोकांचे जीवन सुधारण्यासाठी कार्य करतात.
इतर महत्वाचे लेख,
Bank Overdraft: तुम्हाला अचानक पैशांची गरज भासणार नाही, बँकांची ही सुविधा उपयुक्त आहे
कर्ज चुकवल्यानंतर CIBIL स्कोअर बिघडला आहे, या टिप्सचा अवलंब करून करा ठीक
